Bieszczady. Rezerwat Sine Wiry – malowniczy przełom Wetliny.

Rezerwat ten położony jest w gminie Solina przy drodze prowadzącej z Cisnej do Terki, w pobliżu osady Polanki, a także dawnej wsi Zawój. Powierzchnia całego rezerwatu wynosi 450 ha. Jednocześnie położony jest na terenie Ciśniańsko-Wetlińskiego Parku Krajobrazowego. Ten z kolei leży w obrębie Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie. W rezerwacie panuje specyficzny mikroklimat, odznaczający się wyższymi temperaturami niż w okolicy.

Położony jest na terenach należących do nieistniejących wsi Łuh, Zwój i Polanki. Jego powierzchnia obejmuje przeszło siedmiokilometrowy odcinek rzeki Wetliny, aż do jej ujścia do Solinki. Miejsce to jest szczególnie, ponieważ znajduje się tutaj chyba najpiękniejszy w Bieszczadach, przełom rzeki z licznymi progami skalnymi i urwistymi brzegami. Wetlina przedziera się tutaj przez wąskie gardziele i pieni się w skalnych progach, tworząc głębie tzw. badunie czyli owe Sine Wiry. Sam rezerwat w 87% pokrywają lasy, tak więc jest ostoją ptaków i ssaków. Występują tu rzadkie gatunki roślin i zwierząt, które przyciągają rzesze miłośników przyrody. Jest tutaj bogate runo leśne, można natknąć się na tropy zwierząt, a także obserwować pstrągi, które udają się na tarło w górę rzeki.Niektóre drzewa przybierają ciekawe formy, przykładem jest słynna już lipa zwana jeleniem. Rośnie tu wiele bardzo interesujących roślin, także tych chronionych. Wymienić można takie gatunki jak chociażby mieczyk dachówkowaty, tojad wschodniokarpacki czy lulecznica krajeńska. W dużej ilości żyją tutaj motyle, co jest charakterystyczne dla rezerwatu „Sine Wiry”. Jest wiele płazów i gadów, spotkać można salamandrę, traszkę karpacką, zaskrońca zwyczajnego i żmiję zygzakowatą. Występujące tutaj ptaki to m.in. orzeł przedni, jastrząb, myszołów, sowy i ptactwo wodne. Łatwo zaobserwować pliszkę siwą, troszkę trudniej zimorodka. Ssaki, które bywają w rezerwacie to rysie i żubry, wilki, a nawet niedźwiedzie. Najczęściej można dojrzeć sarny i jelenie, niekiedy lisy oraz wydry.
Do rezerwatu można dostać się na dwa sposoby. Pierwszym jest zostawienie samochodu na parkingu przed Polankami, pomiędzy Dołżycą a Bukowcem i podążanie szutrową drogą rozpoczynającą się za polem namiotowym. Łączy się tu z drogą z Bukowca (nad zalewem Solińskim) do Dołżycy koło Cisnej. Parking płatny, jest przy nim sezonowy bufet. Spacer do rezerwatu zajmie około dwu godzin. Bardzo sympatyczna i umiarkowanie męcząca jest rowerowa wycieczka nad Wetliną. Prowadzą tędy znaki szlaku rowerowego (można dojechać np. z Kalnicy lub Zatwarnicy). Druga opcja to ścieżka dydaktyczna. W zakolu Wetliny wyznaczono dwie ścieżki dydaktyczne pokazujące z bliska geologiczne i przyrodnicze atrakcje przełomu Wetliny. Te jednak da się pokonać tylko na piechotę. Wyznaczona trasa to wspina się na urwisko, to znów opada do poziomu rzeki. Niektóre ich odcinki prowadzą korytem rzeki i są dostępne jedynie przy niskim stanie wód. Warto przejść, ładne widoki na dolinę. Są to bardzo łatwe trasy do pokonania bez jakichś większych wzniesień i podejść. Wędrując ścieżką przez las można podziwiać piękno polskich bieszczadzkich lasów w akompaniamencie szumu wody, który dobiega z jeziorka szmaragdowego. Dzika obecnie dolina rzeki Wetliny do połowy lat czterdziestych XX wieku była gęsto zaludniona. We wsi Zawój mieszkało ponad 200 osób. Po wojnie mieszkańców wysiedlono. Do dziś na terenie dawnej osady można znaleźć pozostałości po domach i piwnicach. Dobrze zachowało się także cerkwisko z podmurówką świątyni, a tuż obok kilka starych wielkich drzew z najgrubsza lipą w polskich lasach (ponad 6 metrów obwodu). Turyści docierający do kaskady rzeki Wetliny w miejscu dawnego osuwiska uważają, że to właśnie są Sine Wiry. Naprawdę znajdują się one nieco wyżej. Wirami dawna ludność tych terenów nazywała głębie powstałe w zakolach i w miejscach, gdzie rzeka przeciska się pomiędzy ścianami skalnymi. Według legend dolina Wetliny była ulubionym miejscem Biesów, które podobno usypały górę Szczycisko, aby zmienić bieg rzeki. Najpiękniejszy krajobrazowo jest odcinek w rejonie Zawoju, gdzie rzeka zatacza dziwacznie powyginany łuk u stóp nadzwyczaj stromych stoków Szczyciska. Koryto przecinają liczne progi skalne. Ten Fragment doliny objęto ochroną w rezerwacie krajobrazowym „Sine Wiry”. Wyrem nazywała dawna ludność tych stron każde głębsze miejsce w rzece. Na terenie wsi Zawój było ich pięć „wirów” i pięć brodów, z których każdy miał własną nazwę, np. Bryt koło Krymeny, Bryt pid Suchym Berdem. Od najgłębszego z wirów wziął nazwę rezerwat. Nazwa wir jest typowa dla Bojkowszczyzny i wschodniej Łemkowczyzny oznacza głębinę.

Wizytę w rezerwacie „Sine Wiry” można łatwo połączyć ze spacerem do nieistniejącej już wsi Łopienka. Wyruszając ze wsi Polanki do Łopienki prowadzi ok. 2,5 km żwirowej drogi. Choć można tam dojechać samochodem, to z uwagi na urokliwe widoki i stan nawierzchni warto przejść ten dystans pieszo. Po drodze można zaobserwować jak wytwarzany jest węgiel drzewny w specjalnych instalacjach – piecach zwanych retortami. Idąc wzdłuż doliny rzeki Łopienki widać także działalność bobrów, które budując tamy spiętrzają rzekę tworzącą w tych miejscach szerokie rozlewiska.

Po kilkudziesięciu minutach marszu dochodzimy do terenów wysiedlonej w latach 1946-1947 wsi Łopienka. Była to wieś zamieszkała przez ludność ruską. Została ona przesiedlona w ramach akcji „Wisła” na tzw. ziemie odzyskane. Po domach i gospodarstwach pozostały już dzisiaj tylko stare drzewa i krzewy owocowe. W niegdysiejszym centrum wsi stała cerkiew grekokatolicka p.w. św. Paraskewii Męczennicy, która od czasu wysiedlenia niszczała i popadała w ruinę. W latach osiemdziesiątych podjęto odbudowę tej XIX-wiecznej budowli. Jest to najstarsza murowana cerkiew w Bieszczadach. Obecnie w sezonie letnim odbywają się tam msze katolickie. Wokół wsi prowadzi ścieżka edukacyjna, która wiedzie przez najbardziej interesujące miejsca dawnej wsi.

Obrazek: Sine Wiry 05” autorstwa To zdjęcie zostało wykonane przez użytkownika Paweł „pbm” Szubert i jest udostępniane na licencji CC-BY-SA-3.0. Licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie Wikimedia Commons