Dolina Kościeliska.

Znajduje się w Tatrach Zachodnich. Najwyższym punktem w otoczeniu Doliny Kościeliskiej jest Błyszcz (2159 m). Z doliny jest widoczna, choć nie leży bezpośrednio nad nią, Bystra (2248 m) – najwyższy szczyt Tatr Zachodnich. To druga pod względem długości dolina polskich Tatr, ustępuje jedynie położonej niedaleko Dolinie Chochołowskiej (jej powierzchnia to 35 km2). Do jej licznych bocznych rozgałęzień należą Dolina Miętusowa, Dolina Tomanowa, Dolina Pyszna oraz m.in. Wąwóz Kraków. To jedno z nielicznych gdzie w Tatrach prowadzony jest tzw.wypas kulturowy owiec – dzieje się tak dlatego, że istnienie stworzonych przez człowieka hali i polan uzależnione jest od prowadzenie na ich terenie wypasu owiec,a jego zaprzestanie powoduje zubożenie rożnorodności biologicznej na tym terenie. Rośliny takie jak szafran spiski – znany szerzej jako Krokus, rosną wyłacznie na koszonej lub wypasanej trawie.
Liczne odgałęzienia Kościeliskiej prowadzą między innymi do Doliny Miętusiej, skąd, dzięki szlakom turystycznym, dojdziemy na Miętusi Przysłop (1189 m), Doliny Tomanowej, wiodącej na przepiękną Tomanową Przełęcz (1685 m) oraz do Doliny Pyszniańskiej, zwanej też Pyszną, którędy żaden szlak nie przebiega. Jeśli zapragniemy zdobyć najwyższy szczyt znajdujący się w Dolinie, nasze kroki powinny zostać skierowane na Błyszcz, liczący 2159 m. Wędrówka ta okaże się na tyle urokliwa i korzystna, gdyż stamtąd podziwiać możemy dodatkowo Bystrą (2 248 m) – najwyższy szczyt Tatr Zachodnich.
Niegdyś Dolina Kościeliska związana była z przemysłem hutniczym – pod koniec XV wieku zaczęto tu wydobywać srebro, antymon i miedź, od XVIII rudy żelaza. Właśnie z tego względu znalazło się w niej miejsce na karczmę, kuźnie, chaty dla robotników, czy wreszcie kościółek. To prawdopodobnie od niego pochodzi nazwa Doliny, choć są i tacy, którzy dopatrują się nieco innej genezy. W XIII wieku miało dojść tutaj do rozgromienia Tatarów, a „Kościeliska” nawiązywać by miała do ich pogruchotanych kości.
W historię Doliny Kościeliskiej wpisali się też kupcy i przemytnicy, szmuglujący towary z Polski na Słowację, a oprócz nich zbójnicy. Legendy o napadach i morderstwach nie mają końca, a o dość krwawej i zbójnickiej przeszłości przypominają nazwy skał o fantazyjnych kształtach – Zbójnicka Turnia, Zbójnickie Okna, czy wreszcie Zbójnicki Stół.
Dolina Kościeliska tworzy długi i głęboki wąwóz skalny, ściany którego w trzech miejscach zwanych bramami zbliżają się blisko do siebie. Są to: Niżnia (Brama Kantaka), Pośrednia (Brama Kraszewskiego) i Wyżnia Kościeliska Brama (Brama Raptawicka). Dolina Kościeliska jest jedną z najpiękniejszych tatrzańskich dolin, obfitująca w piękne krajobrazy. Dnem Doliny Kościeliskiej płynie Potok Kościeliski. Bierze swój początek w miejscu połączenia Pyszniańskiego Potoku z Tomanowym Potokiem, nieopodal Schroniska na Hali Ornak (źródło Pyszniańskiego Potoku znajduje się na wysokości 1320 m n.p.m., jego długość na obszarze TPN łącznie z nim wynosi 8,5 km., niekiedy znika pod powierzchnią, a następnie pojawia się znów w wypłukanych w skałach otworach).

Samochodem lub autobusem można dojechać do przysiółka Kiry, gdzie znajdują się parkingi, można dojechać komunikacją miejską z Zakopanego lub skorzystać z usług prywatnych przewoźników. Dojazd własnym samochodem do Kirów (wejście do Doliny Kościeliskiej) powoduje konieczność pozostawienia pojazdu na płatnym parkingu tuż przed wejściem. Wejście do Tatrzańskiego Parku Narodowego jest płatne. Jednodniowy bilet normalny kosztuje 4 zł, natomiast ulgowy 2 zł i przysługuje uczniom, studentom, emerytom i osobom niepełnosprawnym. Do Hali Pisanej mogą dojeżdżać dorożki konne a zimą sanie. Z Kir do wnętrza doliny prowadzi szeroka, ubita droga. Przechodzi ona przez skalną Bramę Kantaka, za którą rozpościera się polana Wyżnia Kira Miętusia. Ma ona długość ponad 700 m i szerokość około 170 m (w najszerszym miejscu), a jej powierzchnia wynosi ponad 8 ha. Leży na wysokości 935-950 m n.p.m., pomiędzy Hrubym Reglem i Kościeliskimi Kopkami. Ze wszystkich stron otaczają ją lasy świerkowe. Do końca pierwszej połowy XX wieku polana miała typowy charakter pasterski. Stały na niej także liczne zabudowania. Początkowo, przez 3,5 km trasy droga jest płaska. Nieco dalej po lewej stronie znajduje się wejście do Jaskini Mroźnej (500 m długości, oświetlenie elektryczne, zwiedzanie w grupach z biletami, łącznie z dojściem 1,5 – 2 godz., jest jedyną oświetloną jaskinią w polskich Tatrach). Oprócz Jaskini Mroźnej do najsłynniejszych, a zarazem najchętniej odwiedzanych należą Jaskinia Mylna, Raptawicka, czy Smocza Jama, w sumie odkryto ich około 450. Przy końcu polany odbijają w dwie strony czarne szlaki (odcinki Ścieżki nad Reglami) – na zachód do Doliny Lejowej (lub dalej, do Doliny Chochołowskiej), a na wschód na Przysłop Miętusi oraz czerwony szlak na Ciemniak. Zaraz za potokiem obchodzimy wschodnim jej brzegiem Cudakową Polanę, a następny, trzystumetrowy odcinek pokonujemy przez las, wychodząc po chwili na kolejną polanę – Stare Kościeliska (leży na wysokości ok. 960-970 m n.p.m.). Na końcu polany znajduje się rozwidlenie szlaków turystyczny. Niebieski, odchodzący w kierunku zachodnim prowadzi na Halę Stoły, natomiast czarny, odchodzący w kierunku wschodnim – do Jaskini Mroźnej. W miejscu rozwidlenia szlaku, zaraz za mostkiem, znajduje się platforma widokowa na niewielkie rozlewisko wywierzyska Lodowe Źródło, z którego woda bije z wydajnością 500-800 l/s. W wywierzysku żyje studniczek tatrzański, skorupiak spotykany m.in. w jaskiniach. Źródło odwadnia Dolinę Miętusią, część Doliny Małej Łąki oraz masyw Czerwonych Wierchów.Zaraz za skrzyżowaniem przechodzimy przez Pośrednią Kościeliską Bramę, zwaną także Bramą Kraszewskiego (a dawniej „Między Krzesanice”). Jest to drugie przewężenie skalne na szlaku Doliną Kościeliską o długości około 500 m, gdzie wysokość skalnych ścian dochodzi do 100 metrów. Po ponad kilometrowym odcinku wychodzimy na kolejną polanę – Polanę Pisaną. Leży ona na wysokości 1010-1100 m n.p.m. Na polanie kończą się dwa jednokierunkowe szlaki – z Jaskini Mroźnej oraz przez Wąwóz Kraków. Polanę otaczają liczne skaliste turnie, a w ich wnętrzach ukrytych jest wiele jaskiń. Kolejnym ciekawym miejscem na trasie jest, znajdująca się ok. 150 metrów za Polaną Pisaną, Wyżnia Kościeliska Brama (inaczej Brama Raptawicka), na początku odchodzi jednokierunkowy żółty szlak przez Wąwóz Kraków na Halę Pisaną. Niedaleko za rozwidleniem, po zachodniej stronie, pomiędzy drzewami wyłania się w prawie całej okazałości Raptawicka Turnia, kilkusetmetrowa skalna ściana (jest popularnym miejscem wspinaczkowym, prowadzi nią ponad 20 tras taternickich). Hala Ornak jest nazwą dawnej hali pasterskiej należącej do górali z Cichego, w której skład wchodziły Mała Polana Ornaczańska, Wielka Polana Ornaczańska, a także zbocza Ornaku. Obecnie hala nie jest już wypasana i powoli zarasta. Hala leży w Dolinie Pyszniańskiej, górnej części Doliny Kościeliskiej. Nazwa „Ornak” pochodzi od słowa orzeł („oreł” w gwarze góralskiej), który według legendy uniósł kilkuletniego chłopca, po czym upuścił go z dużej wysokości w wyniku czego dziecko zabiło się. Mała Polanka Ornaczańska leży na wysokości 1095 – 1110 m n.p.m. i znajduje się na niej Schronisko PTTK. Wielu turystów wędrujących Doliną Kościeliską, przed dotarciem na Halę Ornak, zbacza na czarny szlak wiodący do Smreczyńskiego Stawu (1126 m n.p.m.) o maksymalnej głębokości 5,3. Otoczony lasem, ponad którym wystają wierzchołki tatrzańskich szczytów, sprawia bajkowe wrażenie. Czarny szlak prowadzący nad Smreczyński Staw odbija w kierunku południowo-wschodnim, kilkadziesiąt metrów przed schroniskiem na Hali Ornak. Z Hali Ornak wychodzimy czarnym szlakiem, który zrazu skręca w prawo, a moment później mocno w lewo. Maszerujemy leśną ścieżką. Wędrówka jest nadzwyczaj prosta i przyjemna. Cały czas kierujemy się czarnymi drogowskazami. Po przejściu mniej więcej 3/4 drogi dochodzimy do miejsca, gdzie las przerzedza się na chwilę, czyli do Niżnej Smreczyńskiej Polany, z której wyśmienicie widoczny jest Ciemniak. Teraz po kamiennych schodach kilkanascie metrów stromiej w góre. Niecałe 10 minut potem osiągamy Smreczyński Staw. Smreczyński Staw to położone w Tatrach Zachodnich, w dolnej części Doliny Pyszniańskiej, górskie jezioro morenowe. Leży na wysokości 1227 m n.p.m. i ma powierzchnię około 0,8 ha. Jego średnia głębokość wynosi 1,8 m, a w najgłębszym miejscu – nieco ponad 5 m. Z tarasu, ponad lasem otaczającym jezioro, widoczne są szczyty okolicznych gór – Smreczyńskiego Wierchu (2086 m n.p.m.), Kamienistej (2126 m n.p.m.) i Błyszcza (2158 m n.p.m.).

Opis szlaku zielonego (przez Dolinę Kościeliska do Schroniska na Hali Ornak). Trasa łatwa.
Po przejściu ok. 1,3km dochodzimy do wiaty TPN, a po następnych 0,5km wchodzimy na malowniczą polanę Stare Kościeliska. Dalej dochodzimy do Żródła Lodowego, gdzie zgodnie z nazwą woda ma niespełna temp. 4,5°C. Po 4km od Kir czeka nas wejście na Polanę Pisaną. Tylko do tego miejsca można dojechać dorożką. W końcu mijając Polanę Smytnią dochodzimy do schroniska „Ornak”. Odległość 6km. Przez cały czas odchodzą rozmaite szlaki opisane poniżej. Czas przejścia 1,2h.

Dolina Kościeliska była natchnieniem dla wielu poetów i pisarzy, w tym dla Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Adama Asnyka, czy Stefana Żeromskiego.

Obrazek: Raptawicka Turnia 2” autorstwa Opioła Jerzy (Poland) – Praca własna. Licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie Wikimedia Commons.