„Góry Słonne”, Bieszczady, cerkwie, cenne zabytki, ciekawostki turystyczne.

Góry Słonne jawią się jako kraina „dzikich lasów”, opustoszałych wiosek i bogatej historii. Jednak ślady wspaniałej przeszłości obecnie spotyka się tylko w postaci zabytków historyczno-kulturowych. Góry Słonne są tak dzikie, że większość ludzi i turystów nawet nie wie o ich istnieniu. Góry są od południa ograniczone Kotliną Sanocką i Zagórską, a następnie ogranicza je dolina Sanu po Lesko i dalej, od masywu Czulni szeroka przełęcz, którą idzie droga nr84. Od zachodu przełomem Sanu pomiędzy Trepczą a Mrzygłodem. Od północy oddziela się od Pogórza Przemyskiego wyraźnym obniżeniem doliny Tyrawki i Borsukowca, natomiast od wschodu oddziela się od masywu Magury Wańkowej przełomem Olszanki/Wańkówki.

Sanok
Muzeum Ikon przy ul. Zamkowej 2 (posiada największą w kraju kolekcję ok. 700 ikon i eksponuje 270 z nich. Przed zwiedzaniem Muzeum powinieneś zapoznać się ze znaczeniem i budową ikonostasu, bo stracisz połowę wystawy nie mogąc docenić jej znaczenia. Warto też poznać cenne pamiątki historyczne i ok. 150 prac malarskich Z. Beksińskiego).
Katedra przy ul. Zamkowej 16 (prawosławna cerkiew katedralna p.w. Św. Trójcy z 1784 r. z cennym ikonostasem jest dziś siedzibą biskupa diecezji Przemyskiej i Nowosądeckiej), klucze na plebani obok. Skansen (Muzeum Budownictwa Ludowego) jest największym skanesenem w Polsce o pow. 38 ha. Posiada ok. 120 Obiektów architektury drewnianej 4 grup etnicznych: Bojków, Łemków, Dolinian i Pogórzan, w tym cenną ekspozycję ikon oraz 4 unikalne świątynie: cerkwie z Ropek (1801r.), z Grąziowej (1731 r.), z Rosolina (1750 r) i kościół z Bączala Dolnego (1667 r.)

cerkwie
-Ulucz – jedna z pereł architektury drewnianej – najstarsza drewniana cerkiew w Polsce p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego z 1510 r. (część historyków kwestionuje tę datę, datując cerkiew ok. 150 lat później), która stanowiła wówczas część zespołu klasztornego bazylianów. Obecnie filia MBL w Sanoku.
-Bezmiechowa – drewniana trójdzielna cerkiew z 1830 r. o konstrukcji zrębowej z dość ciekawym wnętrzem z częściami ikonostasu cofniętego na ścianę prezbiterium, dziś kościół.
-Brzegi Dolne – drewniana dwudzielna cerkiew z 1844 r. o konstrukcji zrębowej zbudowana na rzucie wydłużonego prostokąta z szerszą nawą nakryta dwuspadowym dachem krytym blachą, dziś kościół. Brak w niej dawnego wyposażenia. We wsi 3 jednotraktowe domy drewniane konstrukcji zrębowej z końca XIX w.
-Dobra Szlachecka – drewniana cerkiew grecko-kat. p.w. św. Mikołaja z 1879 r., dziś filialny kościół rz-kat.obok unikalna obronna brama – dzwonnica z XVII w. o trzech piętrach z kaplicą i dzwonami z 1624 r. i 1625 r. Istnieją podejrzenia żew jest to ostatnia w polsce cerkiew bramna.
-Hołuczków – drewniana cerkiew grecko-kat. p.w. św. Paraskewii z 1858 r. z ikonostasem, dziś użytkowana jako kościół rz-kat.
-Hłomcza – drewniana cerkiew grecko-kat. p.w. Soboru NMP z 1859 r. z ikonostasem, w latach 1946-1960 użytkowana jako kościół rz-kat., a dziś jako cerkiew prawosławna.
-Krościenko – drewniana trójdzielna cerkiew z 1794 r. o konstrukcji zrębowej wzniesiona na planie wydłużonego prostokąta i nakryta dwuspadowym dachem krytym gontem zwieńczonym nad nawą zrębowa kopułą, dziś kościół; obok drewniana dzwonnica z XIX w., a we wsi kilka drewnianych domów konstrukcji zrębowej węgłowanych na obłap.
-Kuźmina – drewniana dwudzielna cerkiew z 1814 r. z kalenicowym dachem – bez dawnego wyposażenia – dziś kościół
-Liskowate – drewniana trójdzielna cerkiew o ładnej sylwetce z 1832 r. o konstrukcji zrębowej węgłowana na obłap z ostatkami z łamanymi dachami z dużym okapem, w tym 2 namiotowymi pokrytymi gontem, we wsi drewniane jednotraktowe domy z końca XIX w.
-Leszczowate – drewniana cerkiew z 1922 r. zbudowana na planie krzyża łacińskiego o konstrukcji zrębowej i nakryta ośmiokątną centralną cebulastą kopułą. We wnętrzu zachowały się fragmenty ikonostasu z końca XVIII w., ikony z XIX w. rajskie i diakońskie wrota z I poł. XIX w. oraz kilka XIX-wiecznych zabytkowych elementów wyposażenia wnętrza. Od 1990 r. jest to kościół filialny. Obok drewniana dzwonnica z XIX w. z dzwonem z XVI w.
-Łodyna – drewniana trójdzielna cerkiew z 1861 r. o konstrukcji zrębowej obita gontem z dwuspadowymi dachami krytymi blachą, dziś kościół. Dawne wyposażenie wnętrza nie zachowało się. We wsi 3 drewniane jednotraktowe domy konstrukcji zrębowej z 3 ćw. XIX w
-Łodzina – drewniana cerkiew grecko-kat. p.w. Narodzenia NMP z 1743 r. z ikonostasem, dziś rz-kat. kościół filialny.
-Międzybrodzie – murowana cerkiew grecko-kat. p.w. Trójcy Św. z 1900 r. z ikonostasem, obecnie rz-kat. kościół filialny
-Monasterzec – drewniana trójdzielna cerkiew z 1820 r. o konstrukcji zrębowej otoczona kamiennym murem z bramką, dziś rz-kat kościół filialny.
-Paszowa – drewniana dwudzielna cerkiew filialna z lat 1775-1799 o konstrukcji zrębowej z ikonostasem cofniętym za ołtarz, dziś rz-kat kościół filialny.
-Rakowa – drewniana dwudzielna cerkiew filialna z 1850 r. o konstrukcji zrębowej z ikonostasem z 1894 r. – dziś kościół filialny.
-Roztoka – drewniana cerkiew na planie krzyża z centralną kopułą z 1936 r. o ładnej sylwetce w wieńcu starych lip, obok cenny nagrobek; dziś kościół filialny.
-Sanok-Olchowce, ul. Przemyska – drewniana cerkiew grecko-kat. p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego z 1844 r., obecnie kościół rz-kat.
-Siemuszowa – drewniana cerkiew grecko-kat. p.w. Przemienienia Pańskiego z 1841 r. z ikonostasem, dziś kościół rz-kat.
-Tyrawa Solna – drewniana cerkiew p.w. Jana Chrzciciela z 1837 r. z ikonostasem, dziś użytkowana jako kościół rz-kat.
-Tyrawa Wołoska – murowany późnobarokowy kościół parafialny z połowy XVIII w. z XVIII w zabytkami we wnętrzu, dzwonnica z XIX w., kaplica grobowa Krajewskich z 1831 r. oraz cenne nagrobki na cmentarzu kościelnym.
-Wańkowa – drewniana trójdzielna cerkiew z 1726 r. o konstrukcji zrębowej o członach zbliżonych do kwadratu z wielopołaciowym dachem nad prezbiterium oraz dwuspadowym o wspólnej kalenicy nad nawą i babińcem. Wieża o konstrukcji słupowej nakryta jest dachem namiotowym z baniastą latarnią. Od 1985 r. użytkowana jest jako kościół.
-Wojtkowa – drewniana cerkiew na rzucie krzyża greckiego z 1920 r. zwieńczona kopułą z późnobarokowym ołtarzem głównym z II poł. XVIII w. we wnętrzu przeniesionym z Leżajska, brak dawnego wyposażenia.
-Cerkiew i dzwonnica w Dobej Szlacheckiej Cerkiew w Uluczu
-Jureczkowa- park podworski Korwinów z XIX w. z cennym starym drzewostanem. Wraz z bogatą florą zaliczany jest do cenniejszych ogrodów podworskich w Karpatach Wschodnich. Ścieżka dendrologiczno-edukacyjna.
-Liskowate – murowany neogotycki kościół parafialny z 1938-39 r., drewniany kościół filialny z 1893 r. zbudowany na rzucie krzyża łacińskiego, pierwotnie kaplica grobowa Jana i Amalii Wierzbickich. We wnętrzu ołtarze z I poł. XIX w. przeniesione z miejscowej cerkwi z ikonami. Dawną cerkiew greckokatolicką z 1726 r. przeniesiono do pobliskiej Wańkowej.
-Mrzygłód – murowany kościół parafialny sprzed 1424 r., wielokrotnie przebudowywany, zabudowa rynku z przełomu XIX/XX w.
-Olszanica – murowany zespół dworski z romantycznym pałacem i kuźnią dworską z lat 1890-1910 otoczonym fosą oraz parkiem dworskim z zabytkowym drzewostanem. Obok murowana cerkiew z 1900 r. z późnobarokowymi ołtarzami z poł. XIX w. przeniesionymi z cerkwi z Serednicy, ikonami z XVIII-XIX w. i zabytkowym wyposażeniem wnętrza.
-Ropienka – neogotycki kościół i muzeum-kopalnia ropy naftowej.
-Rozpucie – drewniany kościół filialny wzniesiony ok. 1900 r. z ciekawym wystrojem wnętrza, malowidłami i zabytkowymi rzeźbami; ruina dwudzielnej drewnianej cerkwi z 1865 r. o konstrukcji zrębowej została rozebrana w 1980 r. We wsi stare drewniane domy z XIX w.
-Wujskie – murowany kościół par. p.w. śś. Kosmy i Damiana z 1804 r., po remoncie w 1976 r. zatracił klasycystyczne cechy stylowe.
-Załuż – XVII-wieczny dwór z pięknym parkiem, murowany kościół filialny z 1931 r.

Inne atrakcje:

-Orli Kamień (510 m n.p.m) – ostaniec z piaskowca, dziś „pomnik przyrody nieożywionej” o dużych walorach krajobrazowych. Nieopodal miejsce widokowe z panoramą Sanoka. Nieopodal Orlego Kamienia położony jest kolejny szczyt zwany Gwiazdą. Jego nazwa pochodzi od wyrytej na skale radzieckiej gwiazdy. Są tu też dwa nazwiska zbiegłych z oflagu żołnierzy radzieckich.
-Słonna (639 m n.p.m.) – przy dobrej widoczności rozległe panoramy na Bieszczady.
-Granicka (575m n.p.m) – ciekawe piaskowcowe wychodnie skalne o dużych walorach krajobrazowych.
-Arłamów niegdyś ośrodek wypoczynkowy dla PRL-owskich VIPów, w którym swojego czasu był internowany Lech Wałęsa. Obecnie luksusowych hotel. Specjalnie dla ośrodka wybudowano pas startowy w odległej o 11 km Woli Korzenieckiej
-Bezmiechowa – słynny ośrodek szybownictwa. To stąd w 1938 roku Tadeusz Góra wystartował do swojego rekordowego lotu – 800 km do Wilna.
-Załuż-Tyrawa Wołoska – słynne „Serpentyny” przecinające Góry Słonne zostały wybudowane w latach 1963-69 na starym austriackim trakcie. 15 klasycznych serpentyn stanowi dreszczyk emocji dla kierowców nienawykłych do górskich dróg. Znajduje się tu taras widokowy z którego rozpościerają się widoki na Pogórza, Bieszczady, Beskid Niski oraz przy dobrej widoczności także Tatry.

Obrazek: Orli kamień (sanok) 2008” autorstwa Hersta – Praca własna. Licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie Wikimedia Commons