Magiczny Kazimierz Dolny nad Wisłą mekką artystów, zarys historyczny.

Kazimierz Dolny – miasto w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, nad Wisłą, w Małopolskim Przełomie Wisły, w zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego. Historycznie położony jest w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej). Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.
Kazimierz Dolny jest prawdziwą perłą, jednym z najcenniejszych i najbardziej urokliwych miejsc w Polsce. Jest też jedną z najbardziej znanych miejscowości wypoczynkowych o ponad stuletniej tradycji letniska i kolonii artystycznej. Znany jest ze swoich związków ze sztuką, oraz z tego, że stał się oazą twórców. Wielu malarzy ma tu swoje galerie, pracownie, odbywają się tu też plenery malarskie. Tłumy turystów spacerują lub okupują okoliczne kawiarnie, artyści malują obrazy,
jest gwarnie i tłoczno.
Początki osady sięgają XI wieku. Na jednym ze wzgórz istniała osada zwana Wietrzną Górą, należąca do zakonu benedyktynów. W 1181 roku Kazimierz Sprawiedliwy przekazał osadę norbertankom z podkrakowskiego Zwierzyńca. Norbertanki zmieniły nazwę osady na Kazimierz (imię darczyńcy). Nazwa została odnotowana w kronikach po raz pierwszy w 1249 roku, a przymiotnik „Dolny” został dodany w latach późniejszych, w celu odróżnienia osady (w dolnym biegu rzeki, choć tak naprawdę jest to bieg środkowy) od Kazimierza, założonego pod Krakowem (w górnym biegu rzeki). Po około 150 latach osada i okoliczne wsie stały się dobrami korony. Władysław Łokietek w 1325 r. ufundował kościół parafialny, funkcjonujący do dzisiaj przy Rynku, pod nazwą kościoła farnego św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja. Do czasów dzisiejszych zmienił się jednak jego wygląd, bowiem zamiast pięknego, czystego gotyku mamy barokową lub manierystyczną elewację i XVII wieczne wnętrze. Na szczęście jednak, znajdują się tam również unikatowe w skali kraju (jedne z najstarszych w Polsce), a wciąż działające organy, datowane na 1620 r. Założenie miasta oraz budowę zamku obronnego legendarnie przypisuje się Kazimierzowi Wielkiemu. Zygmunt I Stary, zadłużony u Mikołaja Firleja, nadał w 1519 r. jemu i jego synowi Piotrowi dożywotni tytuł starosty kazimierzowskiego. Kazimierz pozostawał we władaniu rodu Firlejów do 1644 r. W tym czasie przebudowany został zamek w Kazimierzu. Po pożarach w latach 1561 i 1585 spichlerze i domy mieszkalne zostały odbudowane przy wykorzystaniu skał wapiennych z okolicznych wzgórz. Firlejowie dbali także o uprzywilejowanie miasta w handlu zbożem spławianym Wisłą do Gdańska, który to handel już wcześniej (w okresie od XVI do XVII w.) przyczynił się do rozwoju miasta. Stał się wtedy ważnym ośrodkiem handlu zbożem, przynoszącym duże dochody. Na jego potrzeby powstał nieistniejący już dziś port rzeczny, którego basen łączył się z Wisłą kanałem ze śluzą. W okolicy wzniesiono około 60 spichlerzy. Na handlu zbożem wyrosły kupieckie rody Przybyłów, Czarnotów i Celejów. Kazimierz zamieszkiwała znaczna społeczność żydowska (dysponująca od 1536 roku murowaną synagogą), która od końca XVIII wieku stała się dominującą grupą mieszkańców. Rozwój miasta hamowały początkowo częste najazdy tatarskie i rusko-litewskie, a następnie wojny szwedzkie – spalenie zamku i miasta przez wojska króla szwedzkiego Karola Gustawa definitywnie zakończyło złoty wiek Kazimierza. Dalszy upadek wiązał się z zaborami i ogólną zapaścią gospodarczą. Kazimierz utracił nawet prawa miejskie, przywrócone dopiero w 1927 roku. Pełniąc funkcję atrakcyjnego letniska, stał się natomiast słynnym miejscem plenerów malarskich, z którym związane było przedwojenne ugrupowanie artystyczne Bractwo św. Łukasza. W czasie II wojny światowej ludność żydowska Kazimierza padła ofiarą Holokaustu, samo miasto zaś zostało poważnie zniszczone.

Ciekawe zabytki i ich historia.

Znaną z widokówek, basztę kazimierską ocenia się na czasy dużo wcześniejsze niż budowa zamku. Miała być to wieża celna, pomocna przy pobieraniu opłat z tytułu przepraw przez Wisłę. Przypuszcza się też, że mogło istnieć tutaj, wokół niej, najstarsze grodziszcze.

W roku 1589, na Wietrznej Górze postawioną pierwszą kapliczkę pod św. Rochem. Miejsce wybrano nieprzypadkowo, albowiem wcześniej miano tam grzebać czarne koguty dla odpędzania demonów. Na początku XVII w., z fundacji bogatych mieszczan, powstaje tu kościół i klasztor oo. Reformatów (obecnie oo Franciszkanów, ilustr 2). W tym okresie, przy obecnej ulicy Lubelskiej, zbudowany zostaje również kościół św. Anny. Idąc dalej ulicą Lubelską, możemy natrafić na kapliczkę, która rzekomo wyznacza miejsce dawnej bramy miejskiej (miasto jednak nie posiadało murów obronnych). Pochodzącą z tej kapliczki figurę Jezusa Frasobliwego, datowaną na rok 1588, możemy dziś obejrzeć w muzeum miejskim, we wspomnianej wcześniej kamienicy Celejów. Z kolei oddalając się od miasta, wzdłuż ulicy Doły, trafiamy na zabytkową chatę wiejską datowaną na XVII w.

Koniec wieku XIX jest pewnym ożywieniem Kazimierza. Wtedy to bowiem zostaje on odkryty przez różnych ludzi kultury. Wtedy też zaczynają powstawać zabudowania willowe przeznaczone do wypoczynku ludzi z miast. W latach międzywojennych przywrócone zostają prawa miejskie, trend willowy nadal się rozwija. Powstaje m. in. „dom Kuncewiczów” w odnodze wąwozu Małachowskiego.

Obrazek: Kazimierz Dolny Market Square” autorstwa Jacek Karczmarz – Praca własna. Licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie Wikimedia Commons