Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku – Park Etnograficzny.

Aby zobaczyć utracone walory kulturowe Bieszczadów, Beskidu Niskiego i Pogórza Karpackiego należy udać się do Sanoka. W wielu przewodnikach Sanok nazywany jest bramą w Bieszczady, ponieważ od wieków był siedzibą władz zarówno za panowania ruskich bojarów, jak i polskich królów. Jego ponad 850-letnia historia jest lokalną syntezą losów narodu polskiego, ruskiego, a także żydowskiego i węgierskiego. Po przejściu przez budynek kasowo-informacyjny MBL poruszamy się brukowaną drogą do sektora małomiasteczkowego, będącego odtworzeniem modelowego galicyjskiego miasteczka z całą infrastrukturą. Rynek galicyjski jest sektorem, na którym znajduje się dwadzieścia pięć replik drewnianych domów z takich miejscowości jak: Sanok, Dębowiec, Jaśliska, Jaćmierz, Niebylec, Jedlicze, Bircza, Rybotyce, Sokołów, Brzozów, Stara Wieś, Ustrzyki Dolne i Golcowa. Można tu podziwiać karczmę, pocztę, urząd gminy, remizę, aptekę, domy żydowskie i sklep. Nie brak tu warsztatów rzemieślniczych i zakładów tj.: stolarskiego, fryzjerskiego, krawieckiego, szewskiego, zegarmistrzowskiego, fotograficznego oraz ślusarsko-kowalskiego. Pozostałe domy to mieszkania lekarza, nauczyciela, piekarza, woźnicy i rolników. We wszystkich wnętrzach zobaczymy odpowiednie dla danej profesji wyposażenie. Rynek jest miejscem wielu imprez; odbywają się tu targi, kiermasze i okolicznościowe wystawy.
Po wyjściu z rynku kierujemy się drogą, prowadzącą nas do kuźni z Wyżnego, miejscowości położonej koło Strzyżowa. Obiekt ten pochodzi z drugiej połowy XIX w, posiada w swoim wnętrzu akcesoria kowalskie.
Obiekty architektoniczne rozmieszczone są w odrębnych sektorach, z których każdy poświęcony jest innej grupie etnograficznej: Doliniakom, Pogórzanom i etnicznej: Łemkom, Bojkom. Celem takiego rozplanowania przestrzeni było wywołanie w zwiedzających wrażenia, że znajdują się we wsi jednej z wymienionych grup. Zgodnie z tym zamierzeniem, wykorzystano naturalne ukształtowanie terenu, lokalizując sektory łemkowski i bojkowski w części leśnej i górzystej, natomiast sektory Dolinian i Pogórzan na obszarach położonych niżej. Rozpoczęto również budowę sektorów dworskiego, małomiasteczkowego i naftowego. Ten ostatni, poświęcono gałęzi przemysłu, który narodził się na Podkarpaciu i szybko wtopił w krajobraz tutejszej wsi, a co ważniejsze, zadomowił w świadomości mieszkańców i wciąż postrzegany jest jako ważna część lokalnej tradycji.
Obok budynków mieszkalnych, mieszkalno-gospodarczych i gospodarczych, znajdują się tutaj również obiekty sakralne (kościół z Bączala Dolnego koło Jasła – 1667, cerkwie: z Grąziowej koło Birczy – 1731, z Rosolina koło Lutowisk – 1750 i z Ropek koło Gorlic – 1801), użyteczności publicznej (szkoła wiejska, zajazd, karczma) oraz przemysłowe (młyn wodny, wiatraki, kuźnie). Zarówno wymienione obiekty, jak i większość budynków mieszkalnych i mieszkalno-gospodarczych, posiadają w pełni urządzone, udostępnione do zwiedzania wnętrza (m.in. warsztaty rzemieślnicze: tkackie, garncarza, kołodzieja, wytwórcy drewnianych łyżek, koszy wiklinowych itp.). Na szczególną uwagę zasługują również: okazała zagroda plebańska z kompletnie urządzoną plebanią z Ropy koło Gorlic (połowa XIX w.), wiejska szkoła z Wydrnej koło Brzozowa (początek 2. połowy XIX w.) oraz chałupa tkacka z Korczyny koło Krosna (1790).
Na terenie Parku Etnograficznego urządzono wspaniałą stałą ekspozycję malarstwa ikonowego pt. Ikona karpacka, na której zaprezentowano ponad 220 ikon (od XV do XX w.), ukazujących pełny rozwój tego typu malarstwa w strefie polskich Karpat.

Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku posiada Oddział Terenowy – drewnianą cerkiew, położoną w oddalonym o około 20 km od Sanoka – Uluczu. Usytuowana na szczycie stromej góry, w miejscu naturalnie obronnym, otoczona wałami, należy do najstarszych (1659) i najpiękniejszych zabytków architektury cerkiewnej w Polsce (na ścianach znajdują się pozostałości XVII-wiecznej polichromii).

Na obszarze południowo-wschodniej Polski do 1947 roku w sposób zwarty występowały cztery grupy etnograficzne: Bojkowie i Łemkowie (grupy ruskie), Dolinianie (grupa o cechach polskich i ruskich) i Pogórzanie (grupa polska). Wśród tej ostatniej grupy wyspę ruską tworzyli tzw. Zamieszańcy, czyli ludność 9 wsi ruskich (ukraińskich) w okolicach Krosna, odizolowanych od reszty zwartego obszaru ruskiego pasem polskiego osadnictwa. Jakkolwiek wszystkie wymienione grupy zamieszkiwały teren podgórski i górski, to różniły się między sobą charakterem gospodarki (u Bojków i Łemków rolnictwo z dużym udziałem hodowli, Dolinianie i Pogórzanie charakter zdecydowanie rolniczy). To zróżnicowanie wpłynęło zasadniczo na charakter kultury materialnej (budownictwo, strój), duchowej (obrzędy rodzinne i doroczne) oraz wiele innych elementów życia codziennego. Niezwykle ważnym elementem kształtującym w sposób zasadniczy późniejsze grupy etnograficzne była tzw. kolonizacja wołoska. Wołosi – nomadzi z terenu południa Europy przynieśli ze sobą rozwinięte pasterstwo i sposób organizacji wsi na tzw. prawie wołoskim, którego istotnym elementem była tzw. dań barania i inne elementy pasterskiej gospodarki górskiej. Śladem po nich są nazwy gór, pól, niw, przełęczy.

Obrazek: Pogórze zach. skansen Sanok” autorstwa I, Silar. Licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie Wikimedia Commons