Opatów kryje perłę budownictwa romańskiego – kolegiata św. Marcina z XII w.

Kolegiata św. Marcina, romański kościół parafialny pw. Świętego Marcina z Tours ulokowany w Opatowie, w województwie świętokrzyskim. Polecamy zwiedzanie kolegiaty z zewnątrz, gdyż  zachowała nieskazitelnie prostą romańską bryłę, wzbogaconą jedynie o elementy gotyku (m.in. duże, wysokie okna) i baroku (potężne hełmy na wieżach czy piękny późnobarokowy chór z około 1740 r.). Nad kościołem unosi się też cień zakonu templariuszy. O tym, że fundowany był dla tego zakonu, miały świadczyć dwie zakapturzone rzeźby Templariuszy, znajdujące się nad portalem głównego wejścia. Po kasacie zakonu przez francuskiego króla Filipa Pięknego, proboszcz kolegiaty, Rafał z Brzezia, kazał owe rzeźby skuć. Zaginęły ślady, kto był rzeczywistym fundatorem tej świątyni: jedni za Długoszem twierdzą, że syn Bolesława Krzywoustego książę Henryk Sandomierski, Krzyżownik, wybudował tu klasztor dla sprowadzonych z Jerozolimy Templariuszy. Inni przypisują kościół Cystersom lub Benedyktynom, jeszcze inni Alojzemu Duninowi synowi słynnego Piotra. Stanowi jeden z najcenniejszych zabytków architektury romańskiej w Polsce.
Pierwsza wzmianka o kanonikach opatowskich pochodzi z roku 1206. Kolegiata św. Marcina to budowla
romańska, orientowana, z przekształceniami i szczegółami późnogotyckimi, renesansowymi i barokowymi. Zbudowano ją z ciosów piaskowca na rzucie krzyża łacińskiego jako świątynię trójnawową, bazylikową z transeptem i dwuwieżową fasadą. Wieże powstały na rzucie kwadratu. Fasada międzywieżowa zwieńczona jest trójkątnym szczytem, na
jej osi znajduje się portal główny, a nad nim płaskorzeźbiony fryz romański z motywem czworoliści i gryzących się
potworków. Okna romańskie, wąskie, rozglifione dwustronnie, zachowały się dobrze w prezbiterium, transepcie i apsydach. Wewnątrz świątyni znajduje się portal romański, pierwotnie zewnętrzny z parami kolumienek zdobionych ornamentacją roślinną i motywem kręconego sznura. Żelazne drzwi kolegiaty z początku XVIw. zdobi skośna krata z rozetami. W 1958 r. odkryto zamurowane odrzwia romańskie (w ścianie wschodniej), prostokątne z półkolistym tympanonem. Zewnętrzny portal gotycko-renesansowy prowadzący do kruchty północnej, z lat 1514 – 58 ufundował Krzysztof Szydłowiecki, kanclerz wielki koronny (zdobi go płaskorzeźbiona dekoracja roślinna oraz herby: Odrowąż Szydłowieckich i Łabędź matki Krzysztofa, Zofii z Pleszowa, kasztelanowej radomskiej. Interesujący jest  portal prowadzący z nawy północnej do skarbca, pokryty motywem skośnych rombów (1609). W świątyni ujrzymy sklepienie kolebkowe z lunetami (1. poł. XVI w.) z nałożoną siatką żeber w układzie dekoracyjnym. Wnętrze kościoła pokryte jest barokową polichromią. Przepiękny chór muzyczny (ok.1730r.), drewniany, belkowy – przecinają, belki tworzą one czworokątne kasetony z rozetami o motywach roślinnych, podobne do sławnego sufitu wawelskiego sali poselskiej z głowami. Do  unikatowych zabytków, niewątpliwie należy odlany z brązu Lament Opatowski (arcydzieło sztuki
odlewniczej i sztuki renesansowej) ufundowana ok. 1533 r. przez Jana Tarnowskiego, hetmana wielkiego koronnego, zięcia Krzysztofa.  Przedstawia rozpacz 41 mieszkańców Opatowa po śmierci Krzysztofa Szydłowieckiego (kanclerz wielkiego koronnego króla Zygmunta I Starego) , obok nagrobka kanclerza znajduje się także nagrobek jego córki, a także płyty nagrobne dwóch jego synów. XVI-wieczne marmurowe nagrobki są autorstwa wybitnych włoskich kamieniarzy pracujących przy budowie Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. Ponadto na ścianach kolegiaty, znajdują się malowidła przedstawiające sceny słynnych bitew – odsiecz wiedeńską, Psie Pole i Grunwald. Wszystkie namalowane zostały w XVIII wieku, aby podnosić na duchu szlachtę przybywającą na sejmiki województwa sandomierskiego. Ślady ostrzenia przez nią szabel widać na kamiennych ciosach, z których zbudowana jest kolegiata.

Zwiedzanie kolegiaty: niedz. i święta: 13.30–16.30, dni powszednie: 10.00–17.00
kontakt: 015 868 27 78.

Obrazek: Opatow church 20070430 0936” autorstwa Jakub Hałun – Praca własna. Licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie Wikimedia Commons.