Puszcza Białowieska i rozlewiska Biebrzy i Narwi zwane „polską amazonią”.

Puszcza Białowieska jest fragmentem prapuszczy, która sześć tysięcy lat temu otulała Niż Europejski od Karpat po Bałtyk. Stanowi najważniejszą, oraz jedną z ostatnich ostoi wielu ginących gatunków, zwłaszcza grzybów, ptaków i bezkręgowców określanych mianem reliktów lasu pierwotnego. Są to głównie gatunki związane ze starymi, obumierającymi, drzewami, które osiągają w Puszczy gigantyczne rozmiary. Znajduje się na liście Obiektów Światowego Dziedzictwa UNESCO. Puszcza Białowieska – kompleks leśny położony na terenie Polski i Białorusi. Zachowały się tu ostatnie fragmenty lasu o charakterze pierwotnym. Tutaj mieszka największa populacja wolnego żubra na świecie. Puszcza Białowieska stanowi unikalny na skalę Europejską kompleks leśny, ponieważ jest ostatnim lasem nizinnym na tym kontynencie. Puszcza leży na granicy Polski oraz Białorusi i zajmuje ok. 1250 km². Jej polska część zajmuje 580 km². Puszcza Białowieska leży w dorzeczu Narwi i Bugu. Do głównych rzek puszczy zaliczamy Narewkę, która zbiera wody ze wschodnich, centralnych i północnych obszarów Puszczy Białowieskiej i odprowadza je do Narwi. Drugą co do wielkości rzeką jest Leśna Prawa, która zbiera wody z południowo-wschodniej części Puszczy Białowieskiej i odprowadza je do Bugu. Nielicząc dopływów tych rzek, znajduje się tu szereg mniejszych strumieni i okresowych cieków w liczbie 78. Występują tu trzy kompleksy sztucznych zbiorników wodnych: Topiło (16,7 ha), Białowieża (5 ha), Gnilec (3 ha). Puszcza Białowieska leży w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego, stosunkowo chłodnego i z dominacją wpływów kontynentalnych. Rozległy masyw leśny dziś nazywany Puszczą Białowieską składa się z czterech dawnych łączących się ze sobą puszcz. Zdecydowanie największą z nich, położoną centralnie, jest Puszcza Białowieska w jej ścisłych historycznych granicach. Od północnego zachodu łączy się z nią niewielka Puszcza Ladzka leżąca na wschód od miejscowości Narew, od północnego wschodu, leżąca w większości na Białorusi, Puszcza Świsłocka, a od południowego wschodu, również należąca do Białorusi, Puszcza Szereszewska. Jeszcze w XVI wieku do Puszczy Białowieskiej przylegały ponadto puszcze: Jałowska, Błudowska, Czrniłowska i Łyskowska, łączące się z kolejnymi puszczami tworzącymi łącznie kompleks lasów sięgający Pojezierza Suwalskiego.

Równiny moreny dennej, pokryte lasami liściastymi, stanowią główny typ krajobrazu puszczy(40% powierzchni). Rosną tu lasy liściaste, głównie grądy subkontynentalne reprezentujące zespół Tilio-Carpinetum. Zazwyczaj, nawiązując do przyległych łęgów i torfowisk, oraz zachowało się najwięcej starych drzewostanów oraz drzewostanów o charakterze naturalnym. Piaszczysto-żwirowe wzgórza i faliste tereny moreny ablacyjnej( około 30% ). Rosną tu reliktowe żyzne grądy wysokie oraz świetliste dąbrowy, a na stanowiskach pozbawionych drzew bogate i cenne florystycznie murawy kserotermiczne z klasy Festuco-Brometea.

Krajobrazy równin akumulacji biogenicznej(około 17% powierzchni).Dominują tutaj łęgi, głównie jesionowo-olszowe (Fraxino-Alnetum). W formie bardziej rozległych płatów zachowały się na terenie Puszczy między innymi w dolinach rzeki Narewki, Hwoźnej, Leśnej i Łutowni. Są tu także zbiorowiska leśne jak ols (Carici elongatae-Alnetum), subborealna świerczyna na torfie (Sphagno girgensohnii-Piceetum), subborealna brzezina bagienna (zb. Betula pubescens-Thelypteris palustris) czy bagienne lasy sosnowo-brzozowe.

Równiny piasków eolicznych i wydmy ( około 11% pow.). Znajdziemy tu siedliska zajmowane przez bory sosnowe z klasy Vaccinio-Piceetea, oraz bory bagienne, rzadziej zaś prawie pozbawione drzew torfowiska wysokie.
Słabo reprezentowane po polskiej stronie granicy torfowiska rozwinęły się w formie dużych kompleksów torfowisk niskich, przejściowych i wysokich we wschodniej granicy.
Średni wiek drzewostanów w polskiej części Puszczy Białowieskiej znacząco różni się w zależności od sposobu użytkowania i ochrony terenu – w obszarze ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego wynosi średnio 130 lat przy udziale drzewostanów ponad stuletnich na poziomie około 70 procent.

Spośród wykazanych z terenu Puszczy grzybów wielkoowocnikowych blisko 400 figuruje na Polskiej Czerwonej Liście Grzybów Zagrożonych, w tym 130 gatunków jako wymierające, 90 jako narażone na wymarcie a 144 jako rzadkie. Występuje tu między innymi skrajnie rzadki i znany tylko z trzech stanowisk na świecie kolcowniczek białowieski. na terenie Puszczy spotkać można też około 200 gatunków niewystępujących nigdzie indziej w Polsce. Są to między innymi związany z martwym drewnem wiązów żyłkowiec różowawy Rhodotus palmatus czy rosnące na martwym drewnie świerkowym oranżowiec bladożółty Pycnoporellus alboluteus, jamkówka białobrązowa Antrodia albobrunnea, pierwoząb świerkowy Protohydmum piceicolum, jamkówka brudna Antrodia sordida, skórkobłonka biaława Amylocorticium cebennense, strzępkoząb kolczastoporowaty Hyphodontia latitans, ciemnoskórnik północny Boreostreum radiatum, woszczyneczka wielkopora Ceriporiopsis subvermispora i drobnoporek łzawiący Oligoporus guttulatus.
na terenie Puszczy Białowieskiej żyje ponad 11600 gatunków zwierząt. Wy stępuje tu prawie 9 300 gatunków owadów, w tym ponad 2880 gatunków chrząszczy, prawie 1 600 gatunków motyli, ponad 2000 gatunków błonkoskrzydłych i przeszło 1750 gatunków muchówek. W puszczy i w jej bezpośrednim sąsiedztwie stwierdzono występowanie lub pojawianie się 250 gatunków ptaków. W faunie Puszczy występują liczne gatunki rzadkie, zwłaszcza relikty lasów pierwotnych i lasów o charakterze naturalnym. Ich przedstawicielami są między innymi: żubr, dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł białogrzbiety, sóweczka, nastrosz osinowiec, bogatek wspaniały, wynurt, kostrzeń. Puszcza Białowieska jest także jedynym miejscem w Europie, gdzie przetrwał pełny zespół ssaków kopytnych (wraz z żubrem i łosiem), a także bogaty zespół ssaków drapieżnych (z wilkiem i rysiem).

Obrazek: „Wieza Kosy Most-widok-1” by Krzysztof Maria Różański, (Upior polnocy) – Praca własna. Licensed under Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 via Wikimedia Commons.