„Świętokrzyski Sztetl”, Chmielnik – Interaktywne muzeum kultury żydowskiej.

Synagoga prawdopodobnie została wzniesiona w latach 1633-34. Usytuowano ją w odległości 300 m na północ od rynku. Miejsce to stanowiło centrum dzielnicy żydowskiej. W sąsiedztwie synagogi wzniesiono dwie szkoły kahalne, dom talmudyczyny i mieszkanie rabina. W głównej sali modlitwy stała bima. To było miejsce służące głównie do odczytywania Tory, czyli pierwszych pięciu ksiąg Biblii, najważniejszych w judaizmie. Z tej oryginalnej w Chmielniku zostały tylko fragmenty podmurówki zaznaczone na posadzce. Jak wyglądała, można zobaczyć na tym archiwalnym zdjęciu. Dzięki multimedialnym mapom regionu, ekranom dotykowym, szybom holograficznym, ukrytym głośnikom – jest fascynującym „spacerem” po przedwojennych uliczkach Chmielnika, jest wyprawą w głąb nastroju i tradycji sztetla, jest spotkaniem z rodziną przygotowującą uroczysty szabat. Jest poznawaniem wielu miejsc, w których żyli obok siebie od stuleci Polacy i Żydzi i których nigdzie już w Polsce nie ma. W głównej sali ekspozycyjnej ustawiono konstrukcję w kształcie sześcianu jako symbol Domu Światła pośrodku, którego zrekonstruowano w szkle średniowieczną bimę (zaprojektowaną przez Mirosława Nizio). Bima to przykryte baldachimem podwyższenie na środku synagogi, z którego odczytywane były wersy Tor). Forma bimy odnosi się do XVII-wiecznego wzorca, ale nie próbuje tworzyć jego imitacji. Na ścianach umiejscowiono podświetlane szklane panele, przedstawiające m.in. mapę Kielecczyzny z naniesionymi na nią sztetlami. Przewodniczka opowiada także o modlitwie spisywanej na kartce papieru, umiejscawianej zgodnie ze zwyczajem w ścianie domostwa lub świątyni w specjalnym pojemniku, zwanym mezuzą (od hebrajskiego słowa oznaczającego odrzwia, futrynę drzwiową). Pięknie prezentują się ekrany szklane, na które rzucane są i wygaszane obrazy. Widać je nad zewnętrznymi korytarzami, a pokazywane na nich stare fotografie nakładają się jedna na drugą, gdy patrzymy na kilka ekranów na raz.  W szklanych gablotach zgromadzono interesujące zbiory – naczynia, menory, zwoje Tory i inne drobiazgi. W małej salce dydaktycznej prezentowany jest krótki film  nakręcony na ulicach miasteczka w formie teledysku. Obok oglądamy też pierwszą z trzech dioram (Przez małe okienko zaglądam do dużej skrzyni, w której stworzono model placu targowego wraz z setkami postaci) ukazującą życie Chmielnika w dzień targowy. W sumie w synagodze stworzono 3 dioramy odtwarzające sceny z codziennego życia mieszkańców, m.in. także z żydowskiego wesela.
Można skorzystać z multimedialnego słownika pojęć związanych z religią i kulturą Żydów. Wystarczy dotknąć w odpowiednie miejsce, a na ekranie wyświetli się objaśnienie, np.pojęcie dotyczące mezuzy, czyli niewielkiego pojemnika ze zwitkami pergaminu z fragmentami Tory. Ten symbol bożego błogosławieństwa dla mieszkańców domu umieszczano w futrynach drzwi. Oryginalną mezuzę także zobaczyć można w chmielnickiej synagodze. ‚Świętokrzyski Sztetl’ nosi imię Majera Małego (górny portret), chmielniczanina urodzonego w 1920 roku, który uciekł przed Niemcami na Wschód, walczył w polskim wojsku, a obecnie mieszka w kibucu pod Tel Awiwem i przyjeżdża do Chmielnika. Częstym gościem jest także muzyk i kompozytor Leopold Kozłowski (dolny portret). Nazywany ostatnim klezmerem Galicji artysta stale uczestniczy w organizowanych co roku Dniach Kultury Żydowskiej. Obydwaj są honorowymi obywatelami Chmielnika.
Dużą atrakcję w ‚Świętokrzyskim Sztetlu’ stanowią dioramy z ruchomymi scenami prezentującymi różne zwyczaje i obrzędy Żydów oraz nagranym do nich objaśniającym komentarzem. Trzy takie wykonał  Roman Woźniak, szopkarz krakowski, zięć klezmera Leopolda Kozłowskiego,np.fragment dioramy Romana Woźniaka przedstawia scenę związaną z pochówkiem zmarłej osoby. Inne m.in. pokazują, jak Żydzi się bawią na weselu, jak ucztują i obchodzą różne swoje święta.

‚Świętokrzyski Sztetl’ czynny jest codziennie w godz. 9-16, także w soboty i niedziele, zamknięty jedynie w święta ustawowe. Wstęp kosztuje 10 zł i 6 zł (bilet ulgowy). W czwartek 16 stycznia z okazji obchodów Dnia Judaizmu wstęp wolny. Rezerwacja, zamówienie przewodnika: tel. 41 354 24 12 lub 734 158 969, e-mail: kontakt@swietokrzyskisztetl.pl.

 

Obrazek: Chmielnik synagoga (9)” by Małgorzata Płoszaj – Own work. Licensed under CC BY-SA 2.5 via Wikimedia Commons.