Szlak Architektury Drewnianej W Małopolsce i Podkarpaciu. Kościół św. Michała Archanioła w Binarowej wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO – najcenniejsza polichromia spośród wszystkich drewnianych kościołów Małopolski.

Drewniane kościoły na południu Małopolski były budowane na wzór średniowiecznych kościołów rzymskokatolickich (poziome układanie drewnianych bali). Wzdłuż Małopolski ciągnie się utworzony w 2001 roku szlak 252 drewnianych obiektów o wartości niebagatelnej dla polskiego dziedzictwa kulturowego. Siatka 125 kościołów, 49 cerkwii, 30 budynków (kaplic, dzwonnic, domów i spichlerzy), 23 zespołów zabudowań, 16 muzeów i 9 skansenów gęsto pokrywa małopolskie pagórki i obrazuje to, co dla polskiej architektury pierwotne i jej właściwe Najcenniejszymi obiektami są kościoły wpisane w 2003 roku na listę UNESCO, zaś cerkwie w 2013.

Są to kościół św. Michała Archanioła w Binarowej, Kościół Wszystkich Świętych w Bliznem, Kościół św. Michała Archanioła w Dębnie, Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Haczowie, Kościół św. Leonarda w Lipnicy, Kościół św. Filipa i św. Jakuba w Sękowej oraz cerkwie św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku, Opieki Bogurodzicy NMP w Owczarach, św. Paraskewii w Kwiatoniu oraz św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych są szczególnie mocnym akcentem w tym drewnianym małopolskim ornamencie.

Kościół św. Michała Archanioła w Binarowej jest położony w powiecie gorlickim. Uzasadnienie wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO: harmonijne połączenie walorów historycznych, architektonicznych i artystycznych, najcenniejsza polichromia spośród wszystkich drewnianych kościołów Małopolski.
Niepozorna forma architektoniczna kościoła parafialnego św. Michała Archanioła w Binarowej (1500) kryje w swoich wnętrzach zaskakującą dekoracyją – prawdziwą barokową przesadą w prowincjonalnym ujęciu. Najstarsze elementy zdobiące strop nawy i prezbiterium tzw. malowidła patronowe z początku XVI wieku powstały przy użyciu specjalnych szablonów (patronów) umożliwiających tworzenie równomiernych wzorów. W latach 40. XVII wieku powstały polichromie w nawie i Kaplicy Aniołów, zaś na 1650 rok datuje się zdobienia prezbiterium – cykl dwudziestu jeden scen obrazujących historię Męki Pańskiej. Południe ściany nawy zdobi scena ukazująca Rozdroża życia ludzkiego obok zaś, Nauka dobrego umierania. Scena obok, przedstawia umierającego człowieka w kontekście wyboru dróg swego całego życia ( ci, którzy wybrali komfort podróży spadają w piekielną przepaść zaś wdrapujących się mozolnie na wzniesienie, u jego szczytu wita sam Bóg). Uskrzydlona, rogata bestia siedząca tuż przy łóżku konającego, to szatan czyhający na jego duszę, zaś człowiek spoczywa na łożu z dobrych uczynków (bona opera) z głową opasaną szarfą z napisem bojaźń Boża (timor Dei), ma po swojej stronie skutecznych orędowników – anioła stróża, Jana Chrzciciela i samą Maryję – Bramę Nieba (Porta Coeli), za której wstawiennictwem może zyskać zbawienie. Scena Nagłej śmierci znajdująca się na zachodniej ścianie nawy ukazuje śmierć jako ludzki szkielet, zaskakuje mężczyznę w momencie jakiejś szemranej transakcji finansowej i zadaje mu cios strzałą. W rogu południowej ściany znajduje się kolejna Kostucha wymachująca kosą i gotowa skrócić o głowę każdego, kto znajdzie się w zasięgu jej ostrza. W nawie warto zwrócić uwagę na malowidło Sąd Ostateczny (ściana północna). Z doby gotyku pochodzi kamienna chrzcielnica, natomiast reszta wyposażenia świątyni pochodzi głównie z XVII w. – ołtarz główny, ambona, konfesjonały, ławki w Kaplicy Aniołów Stróżów, figury na belce tęczy. Obok świątyni znajduje się murowana dzwonnica z dzwonem z XV w.
Od sufitowych, patronowych (wykonywanych przy użyciu patronów czyli szablonów) arcydzieł, po wizerunki apostołów, świętych, aniołów, średniowieczne przedstawienia Nieba i Piekła (z diabłami przypominającymi wyglądem świnie) oraz wypisane na belkach teksty modlitw. Binarowska świątynia znalazła się w kręgu zainteresowań podróżników i artystów, rysowali ją m.in. S. Wyspiański i J. Mehoffer. Motyw wijących się kwiatów występuje na niemal wszystkich sprzętach znajdujących się w świątyni. Dekoracja malarska binarowskiego kościoła zadziwia bogatym programem kontrreformacyjnym, na co z pewnością miała wpływ ówczesna sytuacja polityczna regionu, w którym po wojnie trzydziestoletniej osiedlali się licznie Arianie, uchodźcy z Czech, Moraw i Niemiec.
Zapraszam do przeczytania innych artykułów z opisami drewnianych kościołów i cerkwi na południu Małopolski, Szlakiem Architektury Drewnianej.

Obrazek: Tomasz Bienias [GFDL or CC-BY-3.0], via Wikimedia Commons