Wołosate, Bieszczady – osada położona u podnóża Tarnicy.

Wołosate jest najdalej wysuniętą na południe zamieszkaną miejscowością Polski. Kilka kilometrów na południe, za granicą znajduje się ukraińska wieś Lubnia w rejonie wełykoberezneńskim obwodu zakarpackiego. To niewielka osada położona u podnóża najwyższego szczytu polskich Bieszczadów – Tarnicy. Nazwa wsi pochodzi zapewne od terenów wołosatych czyli włochatych, porośniętych. Wołosate było wsią królewską na prawie wołoskim. W dokumencie lustracji dóbr królewskich z 1565 r. czytamy: „Wołoschatka wieś – ta wieś jest zasadzona na płoninach. Wieś założono w roku 1557, wówczas na granicy węgierskiej, pod nazwą Wołoschatka. Osadźcą i kniaziem był Tymko Kobrzynowicz. Początkowo zasiedlenie odbywało się w słabym tempie, nie było chętnych na zasiedlenie i lustracja z roku 1565 stwierdza, iż oprócz kniazia było tu zaledwie dwóch kmieci. Z czasem jednak zasiedlenie nabierało wyrazu i w roku 1578 syn Tymka – Maciej – otrzymał z rąk króla S. Batorego przywilej z potwierdzeniem praw do wsi, dokument zawierał również informację, że sołtystwo wołosackie obejmuje 5 łanów roli i 2 łany obszarów – było to wówczas bardzo dużo. Wołosate znane było jako jedno z groźniejszych, obok Jaworca, gniazd beskidnictwa. Tutejsi opryszkowie napadali na podróżnych przejeżdżających traktem przez przełęcz Beskid. W XIX w. ludność Wołosatego trudniła się hodowlą siwego bydła węgierskiego, które rokrocznie sprowadzano z Węgier, wypasano przez lato na połoninach, a jesienią sprzedawano na rzeź. Była to najliczniejsza wieś w południowo­wschodniej części ziemi sanockiej. W 1913 r. liczyła 1040 mieszkańców. W czasie I wojny światowej poniosła znaczne straty podczas walk Austriaków z wojskami rosyjskimi próbującymi przedrzeć się przez Karpaty na południe. W 1921 r. Wołosate liczyło 137 domów i 819 mieszkańców (795 grek., 24 mojż.). Co ciekawe, podczas spisu aż 450 osób podało narodowość polską. W okresie międzywojennym wieś zwracała uwagę etnografów innymi niż w sąsiednich miejscowościach strojami i obyczajami. Między innymi zachował się tu pradawny pogrzebowy obyczaj przewożenia trumny na saniach zaprzęgniętych w woły – niezależnie od pory roku. Na miejscowym cmentarzu stała piękna drewniana cerkiew w typie bojkowskim, zbudowana w 1837 r. W roku 1946 mieszkańcy wsi zostali wysiedleni na tereny dawnego Związku Radzieckiego, a zabudowa spalona.
Przygraniczne położenie powodowało silny wpływ sąsiedniej kultury na Wołosate i odwrotnie. Powszechne były małżeństwa z mieszkańcami bliskich, leżących po drugiej stronie granicy wiosek – Łubni, Turzycy czy Bystrej. Z Węgier sprowadzano bydło, które na miejscu hodowano, noszono też stroje charakterystyczne dla kultury węgierskiej. Chyżą określano izbę, podczas gdy w innych miejscowościach nazwą ta określało się całą chatę. Z zapisków prof. Reinfussa dowiadujemy się również, że Wołosate było jedną z najdalej wysuniętych na wschód wsi, gdzie nosiło się tzw. czuchanie (czuchania to sukienny płaszcz z charakterystyczną cechą, jaką był element pleców tzw. kapa przeważnie z frędzlami u dołu). Odnotował on również fakt noszenia tu przez mężczyzn długich włosów, na święta smarowanych masłem i zaplatanych w dwa opadające na piersi warkocze.

Na początku lat 90. założono tu ośrodek Zachowawczej Hodowli Konia Huculskiego. Zwierzęta te zaadaptowały się doskonale do bieszczadzkich warunków i obecnie można je często oglądać pasące się przy szlakach turystycznych. Na trasie z Wołosatego do Ustrzyk Górnych znajduje się interesująca osobliwość przyrodnicza – torfowisko wysokie, które można obejrzeć z drewnianego pomostu. Przebiega tędy ścieżka przyrodnicza „Salamandra”. Śladów dawnej kultury i historii wsi przetrwało niewiele – kilka kamiennych nagrobków i podmurówka po drewnianej cerkwi.

Szlaki z Wołosatego to:

– szlak czerwony: Wołosate – Przełęcz Bukowska – Rozsypaniec – Halicz – Przełęcz Goprowska – Siodło pod Tarnicą – Szeroki Wierch – Ustrzyki Górne

– szlak niebieski: Wołosate – Siodło pod Tarnicą – Przełęcz Goprowska – Bukowe Berdo – Widełki

W obu powyższych przypadkach wejście na Tarnicę odbywa się krótkim szlakiem łącznikowym koloru żółtego z Siodła pod Tarnicą.

Równolegle do w/w szlaków prowadzą ścieżki przyrodnicze: „Orlik krzykliwy” z Wołosatego na Tarnicę (25 przystanków, ok. 2h w jedną stronę) wzdłuż szlaku niebieskiego oraz „Pierwiosnka długokwiatowa” z Wołosatego przez Halicz do Siodła pod Tarnicą (28 przystanków, ok. 5h). Z Ustrzyk Górnych do Wołosatego biegnie również ścieżka przyrodnicza „Salamandra” (19 przystanków, ok. 2h).

W Wołosatem znajduje się także zachowawcza hodowla konia huculskiego. Poza tym stajnia oferuje usługi nauki jazdy konnej, przejażdżki wierzchem oraz bryczkami, a zimą saniami. Tym samym od lat we wsi rozwija się tzw. turystyka konna.

Obrazek: Wołosate 1937” autorstwa Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa 1937 – Mapa „Dźwiniacz Górny” 1:100 000 Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1937 roku. Licencja CC0 na podstawie Wikimedia Commons