Zamek w Kazimierzu Dolnym – zespół fortyfikacji obronnych z XIII i XIV wieku mieszczący się w Kazimierzu Dolnym (województwo lubelskie).

Osada Kazimierz została założona w początkach XIII wieku, niedługo potem mieściła się tu komora celna, której ochronę początkowo zapewniała cylindryczna wieża wzniesiona na jednym ze wzniesień prawdopodobnie przez Władysława Łokietka. Wieża ma około 20 metrów wysokości i 10 metrów średnicy. W latach czterdziestych XIV wieku król Kazimierz Wielki wzniósł w niższej partii wzgórza, niespełna 200 metrów od wieży drugi człon zamku. Początkowo budowla ograniczała się do obwodu murów otaczających wieloboczny dziedziniec, wjazd prowadził od strony cylindrycznej wieży, od północnego-wschodu. Prawdopodobnie jeszcze w XIV wieku w połowie północno-zachodniego odcinka murów wzniesiono wysuniętą na zewnątrz kwadratową basztę o pięciu kondygnacjach. Zamek w późniejszych czasach stał się starostwem niegrodowym w rękach templariuszy.
Według zapisków Jana Długosza zamek został wybudowany na polecenie Kazimierza Wielkiego w latach 40. XIV wieku. Był on, podobnie jak Baszta, zbudowany z ogólnodostępnego w okolicy wapienia. Początkowo miał on kształt zbliżony do owalu, który był otoczony grubymi na dwa metry murami obwodowymi z blankami. Na wewnętrzym dziedzińcu prawdopodobnie znajdowały się drewniane zabudowania.
W 1509 roku starostami na zamku zostali Firlejowie, którzy nadbudowali parterowe skrzydło, a wszystkie zabudowania zwieńczyli attyką, za ich też czasów zamek uzyskał wystrój renesansowy. Władali tu do roku 1644, późniejsze losy zamku wiążą się głównie z uszkodzeniami z okresu wojen ze Szwedami. W 1663 roku w Kazimierzu Dolnym wybuchł wielki pożar pochłaniający większość miasta, w tym i zamek dolny.
Na początku XVIII wieku za panowania Augusta II Mocnego powstają plany odbudowy zamku w stylu pałacowym, jednak zostają one pokrzyżowane przez wojnę domową ze Stanisławem Leszczyńskim. W wyniku tego zamek popada w ruinę i do końca wieku zostaje całkowicie opuszczony. W 1806 władze austriackie ze względów bezpieczeństwa wysadziły grożącą zawaleniem się część murów wraz z attyką.
18 marca 1831, w czasie bitwy pod Kazimierzem Dolnym powstania listopadowego, zamku bronił Batalion Celnych Strzelców Sandomierskich pod dowództwem Stanisława Krzesimowskiego. Za udział w powstaniu Adama Czartoryskiego, zamek należący wtedy do rodziny Czartoryskich, został skonfiskowany i przeszedł na własność skarbu Królestwa Polskiego.
W latach 1958-1960 na terenie ruin przeprowadzono badania archeologiczne. Zamek zabezpieczono w formie trwałej ruiny i udostępniono go dla ruchu turystycznego. Na murach zamku, od strony Wisły urządzono taras widokowy. Wejście na zamek jest płatne – bilet, łącznie na zamek i basztę kosztuje 3 zł.

Według legendy z zamku prowadził tajemny tunel, łączący zamek z pobliskim zamkiem w Bochotnicy, miejscem spotkań pięknej Żydówki Esterki i króla Kazimierza.
Zamek miał wielu właścicieli, należał do rodu Ostrowskich, Samborzeckich, wojewody lubelskiego Mikołaja Kurozwęckiego, Firlejów, Radziwiłłów, Lubomirskich i Sanguszków.

Baszta

Położona o kilka minut dość uciążliwego marszu (bo pod górkę) od zamku kazimierska wieża zwana basztą jest najstarszym zabytkiem miasta. Została zbudowana z miejscowej opoki w XIII lub XV wieku jako jedyna kamienna część drewnianego zamku strzegącego w średniowieczu przeprawy na Wiśle. Po zamku nie ma juz nawet śladu. Przysadzista wieża ma ok 10 metrów średnicy i 20 metrów wysokości. Na jej szczycie znajduje się doskonały punkt widokowy na Kazimierz i Małopolski Przełom Wisły. Wieża jest udostępniona turystom, na szczyt prowadza wysokie schody, które do wysokości 6 metrów wiodą na zewnątrz murów i dopiero na tej wysokości prowadzą do wnętrza wieży i dalej klatką schodową na górę.

Obrazek: Kazimierz zamek” autorstwa Argonowski – Praca własna. Licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie Wikimedia Commons